1. Што се треба да знаете пред да се зафатите со градба?

Одлучивте да градите куќа. Имате плац, завршивте се што е потребно, дури знаете и како сакате да ви изгледа домот. И што понатаму? Првиот следен чекор е да побарате архитект кој сите ваши идеи ќе ги пренесе на хартија и да ги соберете сите неопходни информации околу условите и можноста за градба – на пример: геодетски елаборат, без кој не можете да го започнете планирањето. Геодетскиот елаборат мора да ги содржи точните податоци за фактичката состојба – дали постојат други објекти на плацот и какви, каква е конфигурацијата на теренот и земјиштето, како и сета, евентуално, постоечка подземна и надземна инфраструктура (вода, струја, канализација и слично). Накратко, ова е првиот чекор на сиот процес на изградба и проектирање кој е поделен на три дела: проектна задача, идеен проект и основен проект.

1.1. Проектна задача

Проектната задача всушност преставува професионален опис на вашите желби и податоци за реалната состојба на теренот. Проектната задача содржи многубројни и неопходни задачи за понатамошна подготовка на документацијата, а тие се делат во четири групи: општи податоци, податоци за градилиштето, податоци за градбата и податоци за инсталациите и опремата.

1.2. Идеен проект на куќа 

Врз основа на тоа што го сакате, со геодетскиот елаборат и уште некои документи, овластен архитект може да се зафати со изработка на идеен проект за куќата, како и нејзината позиција на самиот плац. За да може да се изготви Идеен проект потребен е извод од детален урбанистички план (ДУП) како и валиден Имотен лист. Идејниот проект се состои од основа, пресек, опис, пресметка, профактура и останати детали. Доколку, како инвеститор, сакате да видите како сето тоа би изгледало во реални услови, архитектот може да ви изготви тродимензионален модел на вашата куќа. Овластен проектант ќе се погрижи за се што е потребно куќата да биде изградена согласно позитивните законски прописи, а сепак, тоа да биде онаа што го сакате. Откако ќе се заврши идејниот проект, се понатаму се преминува на локациските услови. Локациски услови се мерки и прописи кои мора да се почитуваат при градба на приоден пат, како и негово поврзување со јавен пат, како и комунални и други приклучоци и така натаму. Сите овие дозволи, решенија и согласности ги издаваат надлежни управни органи, како и органите на локалната самоуправа задолжени за инфраструктура, заштита на природните и културни добра. Доколку тие немаат некоја замерка, ќе издадат позитивно мислење и соодветни документи, со што може да се пристапи кон прибирање документација и изработка на Основен проект.

1.3. Основен проект

Архитектот врз основа на прифатениот идеен проект, оди чекор понатаму – ја изготвува документацијата за изградба, односно, главен/основен проект. Основниот проект е конечно решени на функционалноста, деталното одредување на конструкцијата и изгледот на објектот, како и точна пресметка и првична вредност. Тука спаѓаат Извод од детален урбанистички план (ДУП), имотен лист, оцена на влијанија врз животната средина, елаборат за геомеханика и сеизмичност на локацијата, хидротехнички услови (водовод), геодетско испитување, технолошки, градежни како и останати проекти за инсталациите и опремата во домаќинството. Секој од овие проекти го работи овластен експерт од соодветната бранша и секој од нив е одговорен за својата работа. Овие проекти содржат и попис на работи, а истите понатаму се праќаат кај изведувачите, кога се бараат понуди. Понатаму, тука спаѓаат и задолжителните потврди за платени такси, сите документи за градба и согласности кои сте ги добиле. Согласно Законот за градба целата процедура за издавање на Одобрение за градба не смее да трае повеќе од 28 дена. Рокот за издавање на одобрението за градење е 7 дена од денот на комплетирањето на барањето. Доколку нема жалба спрема барањето во рок од 15 дена од приемот на решението, по истекот на истиот рок решението добива извршност во управна постапка.

1.4. Геодетски елаборат на нумерички податоци за градежното земјиште

2.  Избор на изведувач

2.1. Листа на работи (премер) 

Пред да изберете изведувач и да започнете со градбата, потребно е да се состави детален опис на работите така наречен премер, како и потребниот вид и количина на материјал. Архитектот - проектант го составува премерот како составен дел на градежниот проект или пак, може да се состави од страна на некој друг градежен експерт. Од големо значење е листата на работи да биде што подетална и што попрецизна, со што и самиот преглед околу трошоците ќе биде поточен. Врз основа на премерот, изведувачите ќе ги состават своите понуди.

2.2. Собирање на понуди од изведувачи и конечен избор

Многу често се случува нарачателот, односно, инвеститорот, целата организација околу проектот за изградба, вклучително и изборот на изведувач и градежен надзор, да ги препушти на проектантското биро. Ова особено се однесува при купување и изградба на монтажна куќа по системот ,,клуч на рака‘‘, каде што понудувачот може да го води сиот процес од инспекција на парцелата до финален производ. Меѓутоа, доколку сакате лично да изберете еден, главен изведувач или неколку поодделно, многу е важно тоа да го направите систематски и по можност, во соработка со независен градежен експерт или надзорник, кој сте го избрале врз основа на неговите референци. Во пракса многу често излегува дека е погрешно инвеститорот сам да најде изведувач на поодделни фази од градбата и сам да ја координира нивната работа. На тој начин работите се одложуваат, доаѓа до многу компликации, отстапувања од првичната цена, често доцнење, а самата изградба со тоа може да стане многу поскапа. Од тој аспект изборот на главен изведувач, кој има сопствени подизведувачи, се покажа како најдобро решение. На тој начин одговорноста за координирана работа, почитување на распоредот и трошоците, се префрла на главниот изведувач, а инвеститорот ги разрешува сите можни проблеми врз основа на потпишаниот единствен договор. Сепак, најважно од се е да се проверат сите референци во процесот на одлучување за збор на изведувач, како и за проектантот и надзорот; да се слушнат и мислења и искуства од пријатели и познаници.

2.3. Градежен надзор

Надзорникот на работата, кој во пракса скратено се вика Надзор, всушност може да биде едно или повеќе лица, експерт со еднакви квалификации како и проектантот и изведувачот. Проектантот на објектот може да биде и надзор, но само доколку не е изведувач. Доколку ги поседува потребните квалификации и самиот инвеститор може да биде надзор. Одговорност на надзорникот е пред се , изградбата да биде согласно градежната дозвола, а од друга страна и да се работи квалитетно и согласно позитивните законски прописи и спецификации, за секој вид на материјал, елементи, инсталации и опрема поединечно. Тој е лицето кое од изведувачите бара атести и докази за извршените мерења и проверки. Надзорот се грижи за почитување на роковите и градежниот дневник во кој мора да се внесе секоја промена и дополнување. Тој е лицето кое бара согласност од проектантот и нарачателот. Од пракса, може да се каже дека самото присуство на надзорот барем еднаш седмично на градилиштето е доволно, но и неопходно во моменти кога се монтираат или изливаат елементи на конструкцијата или други носечки материјали. Надзорникот бележи се во градежен дневник, а откако се ќе се заврши, со потпис од изведувачот се заверува сигурносната употреба на објектот. Инвеститорот може да го овласти надзорот да одобрува промени на обемот на работата или промени на цени.

2.4. Градежен договор

Кога станува збор за помали трансакции, доволна е и пишана потврда за понудата ( со впишана профактура), додека кај поголеми трансакции се препорачува или обврзувачки е да се склучи договор за градба. Составен дел на договорот мора да бидат, покрај податоците за нарачателот и изведувачот како и нивните застапници, податоци за објектот, детали за финансискиот договор и договорени количини материјал (врз основа на пресметката), начин на пресметување и плаќање, рокови и гаранција.

3. Разни видови на новоградба

3.1. Според начинот на градба

Според начинот на градба може да бирате помеѓу класична и монтажна. Кај нас сеуште преовладува класичната – со тули, малтер и бетонски елементи. Куќа направена од тули на некој начин се поврзува со стабилност и сигурност, додека во монтажните куќи сеуште се нема доверба. Во јужна Европа класичната градба е најзастапена поради изложеноста на сонце, односно, енергијата која во текот на денот ги грее ѕидовите, а ноќе зрачи; така што внатрешниот простор ноќе се загрева, а во тек на денот не се прегрева. Во ладните делови на Европа почесто е застапена градба од дрво, од причина што изолацијата на таквите куќи е подобра и топлината добиена од печките, радијатори и останати грејни тела тука подолго се задржува. Во скандинавските земји класичната градба е вистинска реткост од причина што ѕидот од тули е многу слаб изолатор, додека поврзана дрвена конструкција одлично поднесува силни и ладни ветришта, оптоварување со снег како и потреси предизвикани од снежни лавини. Во подрачја каде што носивоста на земјиштето е помала, дрвото е идеален градежен материјал.

3.1.1. Ѕидана куќа

Класична градба е назив за градба од тули, малтер и бетонски елементи. Се одвива по фази, почнувајќи од темелот кон покривот. Класичната градба е и ,,мокра градба‘‘ од причина што сврзувачките материјали (малтер) се мешаат со вода која подоцна треба да испари, односно, изградените делови да се исушат пред да се продолжи со градба. Позитивна страна на овој начин на работа е тоа што може да се запре, па по некое време да се продолжи. Тоа всушност значи дека можете да ја градите куќата постепено, согласно своите финансиски можности и времето. При ваквото ѕидање работите можете да ги вршите сами или со помош на пријатели и семејството, со што значително се намалуваат трошоците за градба.

3.1.2. Монтажна куќа

Правење монтажна куќа всушност преставува составување на фабрички направени елементи и делови, кои експертите за монтажна градба можат целосно да ги монтираат. Покрај темелната плоча која мора да биде направена на класичен начин и на лице место, сите останати делови на куќата се работат по принципот сува монтажа. Поради сето ова, монтажната градба е поевтина, а секако и побрза. За разлика од класичната, монтажната градба може да се заврши и за едно лето, дури и со лоши временски услови, бидејќи поголемиот дел од работите се завршуваат во производствена хала. Добра карактеристика е и тоа што имате увид во производниот процес, од причина што сите елементи се прават врз основа на детални нацрти и планови, а со самото тоа и составувањето е прецизно и по квалитетно. Самата монтажа на локацијата тече брзо, со што ни конструкцијата на објектот не е долго изложена на надворешни влијанија. Монтажна куќа може да се изгради во рок од 2 до 6 месеци во зависност од тежината, големината и видот на градба.

3.2. Според материјалот

3.2.1. Градба со армиран бетон

Бетонот спаѓа во природни градежни материјали, а притоа е цврст, траен, отпорен на влага и незапалив. Бетонот преставува мешавина од агрегати, вода, камен и цемент. Од причина што не е добар изолатор и не е паронепропустлив, при градба во главно се употребува за меѓу катни плочи, носечки ѕидови и столбови и подрумски простории. За изградба на подрум и елементи за конструкција, најдобри се бетонските блокови, додека од фасадни тули се прават огради, како и упорни и потпорни ѕидови. Вкопани подруми (поради поголемиот притисок на тлото) најмногу се прават од шупливи бетонски блокови кои се полнат со малтер и се зајакнуваат со арматура.

3.2.2. Градба со тули

Класичната тула, исто така се вбројува во природни, еколошки прифатливи градежни материјали, бидејќи тулите се направени од глина, целосно обновлива суровина, со многу поволна цена. Старите тули, на пример, може да се исчистат и да се употребат за поплочување, ѕидање на камин или како декоративна облога на ѕидовите. За градба на куќа најчесто се употребуваат блокови од тули кои се врзуваат со класични или изолационен малтер. Брусените блокови се поставуваат на подлога со лепак. Одличната паропропустливост на тулите овозможува природна регулација на влагата, а со самото тоа го прави просторот попријатен за престој. Тулите го заштитува просторот во лето од прегревање, а во зима ја задржува топлината. Масивна конструкција од тули е одлична заштита од пожар и земјотрес.

3.2.3. Градба со поробетон (Итонг блокови)

Еден од се по популарните и по употребувани материјали станува поробетонот односно ќелиски бетон кој се прави од кварцен песок, вар, цемент и вода. Гас-бетонските блокови се прават на пониска температура отколку обичните тули, но во секој случај може целосно да се рециклираат, при што во процесот на печење се ослободува помалку водород. Градбата со Итонг блокови е сува и брза; притоа, не е потребно поставување на посебна изолација од причина што гас-бетонот е одличен термо изолатор (што се должи на неговата ќелиска структура. Добро познато е дека воздухот во мирување, поточно воздухот затворен во мали ќелии, е еден од најдобрите топлински изолатори). За финална обработка доволен е само тенок слој од фасаден малтер. Самите блокови се лепат со неколку милиметарски слој малтер. Поробетонот е лесен материјал и овозможува разни решенија за конструкција, а самата градба со него може да биде и трипати побрза во однос на градбата со тули. Иако гас-бетонот е лесен, самите објекти направени од Итонг блокови се отпорни на пожар и земјотрес. На крај, поробетонските блокови се идеални за оние кои сакаат да градат сами, бидејќи со нив едноставно може да се направат канали за инсталации, лесно се дупчат и закотвуваат, а во нив лесно може да се вметне се што треба.

3.2.4. Градба со експандиран полистирен

Кога се градат пасивни или ниско енергетски куќи, системот на конструкција кој се состои од два слоја експандиран полистирен со додаток на графитен лим и бетонско јадро - а сето тоа дава одлична топлинска изолација - станува се попопуларен. Притоа, овој начин на градба на конструкцијата во целост спречува појава на т.н. топлински мостови поради кои се губи топлина. Системот се состои од сите компоненти кои постојат и во градбата со блокови - агли, премостувања, изолација на рабовите од плочите итн., а популарен е веројатно поради тоа што е прецизен и предвидлив, а со самото тоа и брз. Објект од експандиран полистирен е термички стабилен, односно, нема големи температурни колебања, со што годишните трошоци за греење се ниски. Системските елементи лесно се вградуваат затоа што се редат еден на друг, се зацврстуваат со армирани мрежи и се заливаат со бетон. Работата тече толку брзо што еден кат се подига за еден ден, а  налевањето со бетон трае уште еден ден. Цела куќа може да се постави за три седмици.

4. Постапка

4.1. Пред да се почне со градба – оградување и обезбедување на градилиштето

Пред да се започне со градбата задолжително е поставување на безбедносна ограда во присуство на градежен надзор, од причина што токму тогаш може да дојде до грешки, чие поправање е многу тешко и скапо. Почетокот на градбата се пријавува кај надлежните локални органи, најмалку седум дена однапред. На пријавата са градба се додаваат и градежниот проект, како и записник за поставување на заштитна ограда. Пред почетокот на градбата изведувачот прво го подготвува теренот. Инвеститорот и надзорот ги обезбедуваат сите потребни предуслови и неопходната документација. Градилиштето мора да биде обезбедено на законски пропишан начин, а се поставува и табла со потребните информации.

4.2. Градба

Процесот на изградба зависи од начинот на градба. При поставување на монтажна куќа, се гради само темелната плоча и ниско градбата. За ѕидана куќа тука се темелите, ѕидовите, покривната конструкција и покривот (трета фаза од градбата). Околу објектот се прават сите комунални приклучоци (водовод, канализација, за електрична енергија, одвод). Внатре пак, во објектот се поставуваат електро и машинските инсталации, а потоа се завршуваат и сите занаетчиски работи. Должност на изведувачот е да се придржува до проектот, додека пак должност на надзорот е да ги воочи и исправи сите евентуални грешки и отстапувања. Основниот проект не смее да се менува на било кој начин без пишана согласност од страна на проектантите.

4.3. Пред вселување – употребна дозвола

Откако ќе се заврши со градба, инвеститорот е должен да побара Употребна дозвола за објектот, а без неа не може да добие ниту куќен број, ниту пак адреса. Семејните куќи се вбројуваат во поедноставни објекти заради што и поедноставно добиваат употребна дозвола. Со барањето се приложуваат и изјави од проектантите, надзорот и изведувачот, дека работите се изведени согласно градежниот проект, со што се исполнети сите предуслови. Се приложува и листа на завршени работи. По добивање на употребна дозвола на ред доаѓа – вселување! Нека ви е со среќа!