1. Малтер и малтерисување – што се треба да знаете?

1.1. Фасаден малтер

Фасадата го штити секој објект од климатски влијанија, дожд и влага. Фасадата, покрај покривот, е нај изложениот дел од конструкцијата, која мора да ги издржи најсилните и најнеповолната влијанија на околината кои може дури да доведат и до оштетување. Изборот на фасадните системи, материјалот и конструкцијата се многу важни и имаат влијание на животниот век на фасадата, како и на сложеноста на нејзиното одржување. Најчести завршни слоеви на фасадата во нашата земја сеуште се разни видови малтер, кои нудат уникатни решенија и варијации. Достапни се во различни бои, гранулација, третмани, структура и механички својства.

1.2. Зошто да се избере малтер?

Малтерот е сосема прифатлив вид на материјал, а притоа и естетски е добро решение. Голема предност на малтерот е што лесно се нанесува така што можете и сами да го направите. Од друга страна, површни оштетувања и пукнатини лесно се поправаат. На крај, но не и помалку важно, малтерот е материјал кој дозволува и уметничка слобода, во смисла на избор на боја, нијанса, дезен, а постојат и разни начини на обработка со кои се добива различна текстура. Освен тоа, малтерот се произведува со различни додатоци со кои му се менуваат хемиските, механичките и физичките својства. Накратко, постојат бројни можности.

1.3. Недостатоци на малтерот

Недостаток на малтерот е неговата осетливост на временски услови. Во споредба со фасади од останати материјали, малтерот пропаѓа побрзо и мора редовно да се обновува – барем да се префарба на секој 10 години. На можноста за малтерисување на куќа со покрив без стреи, едноставно заборавете – таквата фасада за неколку години ќе биде сосема уништена.  Уште еден недостаток на малтерот е појава на алги и мувла, особено во краеви каде има многу дожд и со голема влажност. Постои можност да се потиснат со алгицид, но истите не се потполно безопасни за животната средина и здравјето на луѓето; најлошо е тоа што алгите повторно се појавуваат за неколку години. Алгите создаваат проблем особено онаму каде што има термоизолација бидејќи спречуваат проток на топлината од внатре кон надворешноста, што доведува до влажнење на малтерот, па до потешко и долго сушење.

2. Какви видови на малтер постојат?

2.1. Голем избор

Постојат навистина голем број на видови малтер: акрилен, силиконски, силикатен, силикатни-силиконски, силиконско-акрилен и минерален. Покрај составот, еластичноста, способноста за врзување и јачината, сите тие најмногу се разликуваат по водоотпорност и пара пропустливост, при што акрилниот малтер е помалку пара пропустлив и водоотпорен во споредба со силикат малтер, додека пак силиконскиот малтер е сосема отпорен на вода.

Квалитативните разлики меѓу видовите малтер одредуваат кој ќе се употребува во одреден фасаден систем, од причина што не секој малтер е погоден за секоја фасада, туку сосема спротивно: за една фасада најчесто се користат повеќе видови малтер. При изборот на малтер најдобро е да ги следите препораките на производителот. Во принцип, правило е дека не постојат посебни ограничувања за фасади со ЕПС изолација (експандиран полистирен), додека за фасади со минерална волна, се препорачува малтер со подобра пара пропустливост.

2.2. Акрилен малтер

Појавувањето на акрилен малтер беше своевидна револуција на пазарот на малтер и во изработката на фасади. Во споредба со варовно-цементен малтер, врзувањето на акрилниот малтер лесно се нанесува, а воедно има одлични својства на отпорност на вода и пареа. На акрилен малтер може да им се додаваат слоеви бои и премази без ограничување, а релативно се стабилни и отпорни на UV зраци, додека за сушење може да се користат засилувачи, особено во зима, кога температурите на воздухот се ниски.

2.3. Силиконски малтер

Силиконски малтер е последен во овој низ, но имаат одлични својства на еластичност, водоотпорност, боите се постојани (заштита од УВ зраци) и воопшто гледано, издржливи се дури и во најтешки услови на околината. Тоа најдобро се гледа при температурни флуктуации заради кои обичниот малтер пука, а силиконскиот "работи" и не пука при големи температурни разлики.

2.4 Силикатен малтер

За силикатен малтер од голема важност се поврзувачи од водено стакло и хемискиот процес на силификација кој овозможува цврсто поврзување со подлогата и поголема пареа пропустливост. Освен тоа, заради висока pH вредност односно, киселост, сосема се отпорни на алги и мувла. Меѓутоа, имаат една слаба страна – ограничена палета на бои што ги доведува во прашање во естетски смисла.

2.5. Силикатни-силиконски, силиконско-акрилен малтер

Комбинирани малтер како што се силикатно-силиконски и силиконско-акрилни, имаат предност поради тоа што истовремено ги имаат својствата и предностите на сите завршен малтер. Силикатно-силиконскиот малтер е идеално пареа пропустливост и водоотпорен, додека останатите имаат навистина широка палета на бои и висок степен на пареа пропустливост. Од тие причини нудат повеќе можности од секој малтер поединечно.

2.6. Минерални, сув малтер

Преставуваат фабрички подготвена смеса на вар, цемент и песок. Нивна предност е тоа што е хидроскопен, што значи ја впиваат влагата од воздухот и поради многуте жилички кои се дел од нивната структура, рамномерно ја пренесуваат водата по површината. На тој начин овозможено е побрзо сушење, а со самото тоа се спречува создавање на мувла и алги.

2.7. Мозаични (декоративен) малтер

Овој малтер се произведуваат на база на висококвалитетни акрилни емулзии и повеќебројни мермерни зрна, заради постојана заштита на фасадните површини. Познати се по исклучителна јачина и отпорност при оштетување и дамки, иако спаѓаат во тенко сложни со дебелина до 3мм. Предност на ваквиот, композитен малтер е што содржи смола, која го спречува продирањето на вода во смесата, но истовремено овозможува нејзино испарување. Поради ова својство, ваквиот малтер може да се перат и чистат со вода, односно млаз под притисок, без став од оштетување (нормално, треба да се води сметка за јачината на млазот). Заради овие својства, мозаичкиот малтер се употребува и како завршен слој на фасадни подлоги – лесно се одржува, а може да изгледа одлично.

3. Процес на малтерисување

3.1 Кога да се малтерисува фасадата?

За малтерисувањето да биде изведено како што треба занаетчиски и да изгледа убаво, а и за да биде малтерот постојан и да го задржи квалитетот, истото не може да се работи било кога или било како. Најчесто се појавуваат пукнатини и оштетувања во есен и на почетокот на зимата, кога влажноста е најголема, што го забавува сушењето и кога температурите ќе почнат драстично да паѓаат. Овие месеци се нај непогодни за фасада, па наша препорака е да ги избегнувате. Општо земено, во идеални услови за работа на фасадата, влажноста не треба да надминува 65%, а директно продирање на сончева светлина и ветер треба да се спречи со користење на заштитни мрежи кои треба да се постават околу објектот, на пропишано растојание. Најпогоден е периодот од март до ноември на температура помеѓу 5°C и 35°C.

3.2. Подготовка на површината за малтерисување

Пред било каква завршна обработка на ѕидот, без разлика дали станува збор за надворешна фасада или внатрешни ѕидови, подлогата мора да се подготви на соодветен начин. Прво мора да се поправат пукнатини, јазли и други неправилности. Потоа ѕидот се зајакнува со градежна мрежа, особено ако е од различни материјали. Во некои ситуации (на пример кога ѕидот е од пробетонски/сипорекс/пенест бетон), најпрво се премачкува со премази заради подобро прилепување на малтерот на постоечката подлога. Ѕид од тули, од друга страна, бидејќи е помалку порозен, бара третман со прскање. Откако ќе се исуши, ѕидот се малтерисува.

3.3. Мешавина од малтер

Смесата од малтер се прави на лице место во мешалка, иако е попрактично да се купи готов малтер, кој исто така мора да се замеша. Смесата може да се меша рачно, кога станува збор за помала количина, најчесто за внатрешни работи и поправки на оштетувања, а ако станува збор за големи количини, тогаш се меша во професионална машина или мешалка за бетон. По правило се меша додека не се добие еднолична смеса која треба да биде сосема мазна, без грутки. Во повеќе случаи произведувачот во упатството ги наведува оптималните сразмери на малтер и вода, време на мешање, според кое се раководат мајсторите.

3.4. Нанесување малтер на површината

Пред нанесување на малтерот на ѕидот се фиксираат метални профили, со помош на кои се контролира рамномерна дебелина на нанесување по целата површина. Секогаш се малтерисува со глетарица, така што се прават вертикални ленти. Откако ќе се исуши малтерот, површината дополнително се обработува по желба, односно, како што треба конечно да изгледа. Во таа смисла, постојат повеќе начини на работа и типови на текстура кои може да се добијат.

3.5. Слоеви на малтер

Малтерот може да се нанесува на фасадата во еден или два слоја, а предуслов за тоа е постоечка ѕидна површина. За внатрешни ѕидови доволен е еден слој, додека на фасада се нанесуваат обично два слоја, за да биде потрајна и поиздржлива. На фасадата прво се нанесува т.н. грунт или груб малтер, а потоа преку него т.н. пердашка, фин слој на малтер. Поради различната текстура на овие два слоја се добива уедначени и убави површини.

4. Правење малтер и малтерисување

4.1. Рачно правење и нанесување малтер

Рачно правење и нанесување малтер е многу стара техника на обработка на површини. Тоа е сложена техника на работа која не ја работат сите изведувачи. Во минатото во главно се користеле малтер од вар, чија структура сега е подобрена со цементни адитиви. Смесата за рачен малтер се подготвува во мешалка. Најочигледна предност на рачниот малтер е создавањето на уметнички дела и оригинални текстури на шари. Така се изработуваат многу различни површини: од рустикален старински изглед, до груби премази или сосема истакнати текстури. Недостаток на рачниот малтер и малтерисување е нееднаква јачина, густина и дебелина на материјалот, од причина што мешавината не излегува секогаш иста.

4.2. Машинско правење и нанесување на малтер

Машинското малтерисување ја прави обработката на ѕидови многу побрза и поевтина. Техниката на рачно малтерисување со појавата на компресори пумпи, ја земни постапката на машинско вбризгување малтер. Предност на машинскиот малтер, односно, машинско малтерисување е побрзото работење. Од друга страна и самиот малтер е поквалитетен и по хомоген заради постојаното мешање, а притоа секогаш е со ист состав и уедначеност. Друга голема предност на машинското малтерисување е добивање на површина „во парче“, односно, без спојници, која не се лупи, ниту пак треба дополнително да се крпи. Постојат повеќе видови на машински малтер кој се разликуваат по цврстината и изолационите својства.

5. Обработка на малтерот

5.1 Фин малтер – груб малтер

Како што кажува и самото име, поделбата на малтерот на фин и груб е најосновната поделба и укажува на тактичноста. Финоста или грубоста на малтерот зависат од големината на зрното, кое за фин малтер се мели во прав, додека за груб малтер се остава покрупна гранулација. За внатрешни ѕидови обично се употребуваат фин малтер, додека за фасадни подобри се погруби, од причина што се помалку осетливи на нечистотија, поотпорни се и поиздржливи.

5.2. Структурен малтер

Структурен малтер е вид на груб малтер, а препознатлив по зрнеста структура која ја создаваат гранули од кварц. Структурен малтер изгледа јазлесто, со испупчување. Преставува одличен избор за простории во кои ѕидовите не се сосема рамни, бидејќи неговата текстура и структура донекаде ги поправаат недостатоците на самиот ѕид.  Структурен малтер го оживува просторот и му дава тактичност, која обичните рамни ѕидови ја немаат. Поради тоа доволно е само варосување, од причина што саканиот ефект се добива со самата текстура на ѕидот. Слабоста на овој малтер е во тоа што, заради својата непропустливост, не е погоден за простории во кои површините брзо се валкаат и влажат, односно за кујни и купатила, бидејќи таквиот ѕид тешко се чисти, а мастите се задржуваат на него.

5.3. Текстура малтер

Текстура малтер има уникатна текстура на ,,релјеф“ со која може да се имитира кршен камен, да се направи картата на светот, марокански ѕид, карбон структура, текстура на дрво или хартија. Најважна одлика на овој малтер е пластичноста, која овозможува изведување на вакви, занаетчиски и технички, дури и уметнички, многу тешки работи. Секако, незаменлив е во ентериери во кои ѕидни површини се најважен елемент на декор. Ограничувањето на текстурниот малтер е во тоа што за негова примена неопходен е целосно рамен и мазен ѕид и тоа што влажни простории не доаѓаат во предвид, бидејќи брзо впива влага и пропаѓа.

5.4. Венецијански малтер

Тоа е повеќеслоен декоративен малтер, кој веднаш се препознава по имитација на текстура на мермер. Венецијанскиот малтер е изработен од акрилни и природни бои, од скапоцени камења во прав и синтетички полимери. Преставува исклучително елегантен материјал кој му дава на просторот сјај на луксуз и гламур. Венецијанскиот малтер е традиционален вид кој се користел уште во Антиката и карактеризира со издржливост и долготрајност.

5.5. Минерален малтер

Минералниот малтер е мешавина на цемент, минерали и вар. Варта служи како средство за дезинфекција со кое се спречува создавање на алги и мувла. Заради својата пареа пропустливост, овој вид на малтер е одличен избор за простори на кои им е потребна регулација на влагата, бидејќи минералите го имаат тоа својство. Дополнителна предност е тоа што ова преставува нај основен и најевтин малтер чија употреба е сестрана.

5.6. Имитација на камен, тула, дрво

Кон крајот на минатиот век, малтерот беше многу популарен, бидејќи со нив, поради текстурите и конечниот изглед, можеше да се прават имитации на скапи материјали, како што е каменот, тула или дрво. За такво малтерисување потребен е шаблон, кој по нанесување на малтерот се притиска на подлогата за да остави отпечаток. Шаблонот се трга уште додека малтерот е влажен, за да не остане залепен за ѕидот. Малтерисувањето со кое се имитираат други материјали, всушност е релјефно, па така не рамната површина не е за простории во кои се работи, а можноста од валкање е голема. За овој вид малтерисување достапни се голем број врзови. Силиконски малтер е погоден за имитација на тула, малтерот со органска основа и азурно фасадните бои за имитација на дрво, а мармолитен малтер во комбинација со основни премази, за имитација на рамен камен.

6. Цени на малтер и малтерисување

Цените на малтер не се разликуваат зависно од начинот на малтерисување. Цените се движат од 8 до 12 евра/м2.

Рачно малтерисување може да чини 9-11 евра/м2, а машинско 5-6 евра/м2. Нормално, набавката на материјал, подготвителните работи и дополнителна обработка, се наплаќаат дополнително.