1. Темел и темелна плоча – што се треба да знаете?

Темелот е основата на која се заснова изградбата на секој објект. Видот на темел се избира според карактеристиките на земјиштето на кое треба да се гради зградата и очекуваната енергетска ефикасност. При изградба на семејни куќи, изборот најчесто паѓа на појасни темели, иако поради современите градежни технологии (монтажни, пасивни, економични и слично), се повеќе се избираат темелни плочи. Одлуката за основата обично ја носи архитектот. Сепак, пресметката на носивоста и оптоварувањето ја врши инженер по статика.

1.1. Состав на земјиштето

Пред да започнат работите, мора да се провери дали има линиски водови во земјиштето (водовод, канализација, електрични водови, телекомуникации или слично) кои не смеат да се оштетат при копање. Всушност, тие мора добро да се запознаат и да се провери целата парцела и околината. Ископувањето може да ја наруши рамнотежата на почвата и да предизвика одрон или колапс. Составот на почвата е исто така многу важен поради изборот на механизација што ќе се користи за работа.

1.2. Темел или темелна плоча?

Изборот на типот на темелите е единствено под влијание на видот и носивоста на теренот. Ако носивоста е соодветна, може да се избере една од постојните, притоа земајќи ја предвид длабочината на која почвата се заледува (50-100 цм). Ако почвата е со послаба носивост, генерално се избира темелна плоча поради помалите контактни површини и помалиот притисок.

1.3. Зајакнување на теренот

Постојат начини за зголемување на носивоста на тлото. Таа може да се набие механички, т.е. да се компресира, да се отстрани површинскиот слој за да се дојде до цврста основа, да се спушти нивото на подземните води или да се инјектира почвата; секако ги има повеќе, но најважно е почвата да се стабилизира. Ако не постои можност за горенаведеното, за да се избегне ризикот од поместување на почвата, може да се направат длабоки темели, односно да се набијат колци до здрава основа и врз нив да се направи темел.

1.4. Хидроизолација

Секој темел, без оглед на нивото на подземните води, мора да биде заштитен со хидроизолација. Доколку се прави темелна плоча, тогаш под неа мора да се бетонира основата, а кога станува збор за појасен или темел во точки, се врши бетонирање над нив. Многу е важно хидроизолацијата никаде да не се прекинува, да биде „едноделна“, бидејќи само така ќе се спречи навлегувањето на водата во темелот, а со тоа и во објектот. Многу често се случува спојот на вертикалната и хоризонталната хидроизолација да не е добро изведен и влагата потоа да навлезе под и низ конструкцијата. Самата хидроизолација мора да биде заштитена од механички оштетувања што може да настанат при полнење на земјата по завршувањето на изградбата или при природно слегнување на почвата. Покрај хидроизолацијата, мора да се обезбеди дренажа околу основата за да се овозможи водата да тече подалеку од објектот.

2. Изведувачи

Градежниците честопати предупредуваат дека состојбата на градилиштето мора внимателно да се следи и контролира секој ден и дека сите одлуки мора да се носат само со консултација и соработка со експерти од одредени профили, бидејќи целата работа во почетните фази на изградбата е клучна за квалитет, стабилност и издржливост на самиот објект.

3. Видови темели

Темелите може да бидат плитки или длабоки, а самите темели според геометриската форма – појасни, со точки или темелна плоча. Доколку темелот е плиток, оптоварувањето на објектот се пренесува на површината на земјата, а кај длабоки темели, силата на тежа се пренесува во длабочина, на здраво тло кое има доволна носивост.

3.1. Темел во точки

Темели во точки се такви конструкции кои овозможуваат пренесување на товарот на одредени точки. Такви носачи на конструкција се, на пример, столбови или слични елементи, како што се скали, оџаци или далноводи. Основен услов за овој тип на подлога е тврдото тло, и така нема ризик од пукање. Темели во точки се прават директно во градежната јама на соодветно подготвена основа. Кога јамата се полни, на местата на темелите се поставуваат столбови засилени со вертикална арматура и челични плочи. Може да се остават и дупки во точкастите темели (шуплива основа) во која потоа се поставуваат монтажни столбови кој се заливаат со бетон.

3.2. Појасен темел

Кај појасните темели тежината се пренесува од линеарни конструктивни елементи (ѕидови) на земја вертикално и хоризонтално. Изработени се од попречно поставена арматура и бетон. Задачата на арматурата е да ја зацврсти основата и да спречи пукање што може да настане поради нерамномерно наседнување на почвата.

3.3. Носачи на темелот

Носачите ретко се користат и тоа само кога почвата е толку слаба што не може да се направат дури и темели во точки. Носачите на темелите го пренесуваат товарот од столбовите на тлото. Во тој случај, носачите се оптоваруваат како да се точкасти темели, а тежината ја носат линиски, како да се појасни темели.

3.4. Темелна плоча

За поголеми и потешки објекти, по правило се користи темелна плоча. Овој начин на темелење се повеќе се користи за семејни куќи, особено кога станува збор за нестабилен терен. Темелната плоча не дозволува нерамномерно наседнување, а напрегањето под самиот темел е намалено.

Темелните плочи се направени со различни дебелини на пресек, но за семејна куќа обично се зема една плоча и една дебелина. При определување на дебелината или на темелот или на темелната плоча, се земаат предвид оптоварувањето на објектот, носивоста и видот на бетонот.

3.5. Колци

Во случаи кога почвата е многу слаба и нестабилна, се користат длабоки темели за да се дојде до здрава почва подлабоко под површината. Ваквите слабо носиви терени се обично ќерпич или песок. Длабоките темели се прават со купови, односно столбови кои можат да бидат од дрво, челик или бетон, а се прават и од цевки кои се полни со агрегати. Изборот на типот на купови зависи од повеќе фактори, од кои најважни се потребната длабочина, големината на објектот, расположливата механизација и слично. Исто така, постојат различни видови на колци- бушени, лиени, стоечки, висечки, коси, CFA, франки, мега итн.

4. Процес на правење темелна плоча

4.1. Проект

Како и за секоја друга градба, прво се прави проект за изведба за темелот. Проектот на темелната плоча е базиран на добиената геомеханичка студија и се состои од повеќе планови и цртежи. Првиот е архитектонскиот план на темелната плоча, од кој може да се видат димензиите, дебелината, видовите слоеви под плочата, од топлинска изолација до хидроизолација и, евентуално, тампон. Дел од проектот се и цртежи на арматура, инсталација и пробив. Плановите мора да содржат и прелиминарни мерења, односно списоци на материјали и работа на изведувачот. Секој таков проект се прави исклучиво за еден конкретен објект и мора да ги содржи сите конкретни податоци и информации за условите и локацијата. Цртежите на пробивање се многу важни бидејќи мора да бидат детални и прецизно поставени, со означени заштитни големини на цевки и излезни точки под плочата. Секако, дизајнот на темелната плоча мора да биде усогласен со другите делови од конструкцијата на објектот.

4.2. Пријава и уредување на градилиштето

Пред почетокот на изградбата, надзорникот на градилиштето ги пријавува сите учесници во работите. Локацијата е означена со градежна табла и оградена. Врз основа на проектот за одобрение за градба, геодет ги колчи димензиите, односно ја означува ширината и висината на објектот. Пред ископот на градежната јама се поставуваат градежни профили.

4.3. Ископ

Кога ќе се означат границите на објектот, започнува ископот на градежната јама. Во исто време, кога се отстранува површинската почва, започнува ископот утврден со планот. Во случај на слабо носечки терен се врши подлабок ископ додека не се дојде до цврста основа. Ископаната почва потоа, освен ако не е поинаку наведено во планот, се носи на депонијата.

4.4. Подготовка на подлогата за темелна плоча

За да може сите работи полесно и поточно да се изведуваат според планот, дното на темелната јама се израмнува и се набива. Нивелирањето и набивањето не се неопходни доколку почвата е веќе во таква состојба. Доколку има потреба се додава земја или вистински тампон. Основата мора да има одредена косина, така што водата природно ќе истекува под темелната плоча.

4.5. Разведување инсталации

На дното на темелната јама, пред да се постави изолацијата, се поставуваат заштитни цевки кои ги содржат инсталациите и истите се полнат со бетон за да бидат заштитени од притисокот што го врши објектот.

4.6. Вертикален пробој

Инсталациите што се протегаат хоризонтално под темелната плоча мора да се поврзат и вертикално со оние во објектот на специјално одредени места, што проектантот однапред ги одредува со планот и во цртежите. Овие места се нарекуваат пробои и нивното прецизно позиционирање е многу важно, бидејќи дополнителни промени не се можни.

4.7. Дренажа

Правилно поставената дренажа има задача да ги исцеди атмосферските и подземните води од објектот. Начинот на дренажа зависи од карактеристиките на почвата и формата на ископот. Може да се направи и таква низ која ќе се цеди дождовницата низ дренажна цевка, канал или пак, ќе се собира во резервоар или јавен одвод.

4.8. Гео текстил

Некои од бројните видови гео текстил се поставува под целата површина на објектот и уште два метри по ширина и должина, од означените димензии. Неговата улога е да ја одвои топлинската изолација од теренот, а во исто време да овозможи природно испарување на водата и гасовите од земјата.

4.9. Термоизолација

Топлинската изолација се поставува под темелната плоча. Најдобар материјал за ова е пенесто (порозно) стакло со соодветни карактеристики на топлинска изолација, антисеизмички и отпорно на притисок. Се монтира брзо, со поставување на слој дебел 20-30 cm и набивање со вибро-плоча.

4.10. Бетонска подлога

Над термоизолацискиот тампон се поставува фолија која ја одвојува изолацијата од бетонот, а истовремено спречува цементното млеко да истече во изолационите слоеви. Потоа се прави шелување и во таа оплата се истура бетон. На крајот бетонот се израмнува за да може следниот слој, хидроизолацијата, што подобро да налегне над него.

4.11. Хидроизолација

Над основниот бетонски слој се поставува хидроизолација, чија главна задача е да спречи навлегување на водата во темелот и понатаму во самиот објект. Не се препорачува поставување на хидроизолација на темелна плоча поради неизбежните пробои кои би можеле да навлезат и во неа. Преку нив водата лесно би преминала во темелот и во конструкцијата и би направила голема штета, особено ако е дрвена.

4.12. Армирано-бетонска темелна плоча

Поставувањето на армирано-бетонската темелна плоча започнува со шелување, односно со поставување на оплати точно според архитектонските цртежи. Арматурата се распоредува според планот за инсталација на арматурата и се залива со бетон. Горната површина на плочата се нивелира и израмнува. Има и варијанта на поставување на ваква малку поширока плоча за полесно да се постави топлинска изолација околу неа.

4.13. Термоизолација на краевите

Во овој случај, топлинската изолација всушност се протега околу основната плоча во фазата на шелување, а може да се додаде подоцна, со лепење. Во тој случај најважно е колку ќе биде дебела изолацијата за да може да се комбинира со хидроизолацијата на цоклето околу куќата.

4.14. Заземјување

Заземјувањето мора да биде поврзано со арматурата на објектот.